Дәріс №6

Оқу-әдістемелік құралды жасау және рәсімдеу тәртібі

Дәрістің мақсаты: Студенттерді оқу-әдістемелік құралдарды жасаудың және рәсімдеудің тәртіптері мен оларға қойылатын негізгі талаптарымен таныстыру.

Дәрістің жоспары:

1. Оқу құралы.

2. Оқу-әдістемелік басылымдар.

3. Бақылау жұмыстарын жасауға арналған әдістемелік нұсқаулықтар.

4. Зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулықтар.

5. Практикум.

6. Курстық жұмыстарды, дипломдық жұмыстарды (жобаларды) орындауға арналған әдістемелік нұсқаулықтар.

1. Оқу құралы. ГОСТ 7.60-2003 сәйкес «Басылым. Басылымның негізгі түрлері. Терминдер мен анықтамалар» оқу құралы оқу басылымының бір түріне жатады.

Оқу құралы – бұл оқу-теориялық басылым, яғни ішінара алмастыратын немесе толықтыратын оқулық түрі және басылымның сол түрі бойынша ресми бекітіледі. Оқу құралы әдетте оқулыққа қосымша материал ретінде шығарылады, ол барлық пәнді қамти бермейді, тек оқу бағдарламасының бір немесе бірнеше бөлімдерін ғана қамтуы мүмкін. Оқу құралының мазмұны оқулыққа қарағанда, неғұрлым жаңа өзекті материалды қамтиды, өйткені ол оқулыққа қарағанда жедел құрастырылады, дегенмен оқулық материалындағы баяндалған фундаменталды білімге сәйкес берілуі керек.

Оқу құралының оқулықтан айырмашылығы, онда белгілі бір мәселені шешудің әртүрлі көзқарастарын көрсететін даулы мәселелер болуы мүмкін.

Құрылымдық және мазмұнды оқу құралы, келесі негізгі бөлімдерден тұрады:

1. Бастапқы (титульный) бет, жоғары оқу орынның атауы, әдістеме тақырыбының атауы, оның сипаттамасы (оқу құралы, әдістемелік құрал және т.б.) және жасалған мерзімін қамтиды. Оқу құралының бастапқы бетінің кері жағында автор мен рецензенттер туралы ақпарат беріледі.

2. Оқу құралы мазмұнында барлық тақырыптардың тізімі мен беттер саны көрсетіледі.

3. Кіріспе бөлімінде ұсынылған оқу құралы бойынша сол пәннің мақсаты туралы және осы оқу құралының маман дайындаудағы ролі туралы қысқаша сипаттама келтіріледі (тақырыптың өзектілігі, оның маман даярлаудағы маңыздылығы негізделеді). Оқу құралында авторлар зерттеулерінің (жұмыстарының) үлесі бойынша, авторлардың шеңбері анықталады. Сонымен қатар, әр бөлімнің қысқаша мазмұнын келтіру негізінде, оқу құралының құрылымына дәлелдеме көрсетіледі. Осы оқу құралының қолданыстағы мақсаты мен жарыққа шығуының қажеттілігі расталады.

4. Мазмұны, ондағы ұсынылған мазмұн кестесіне сәйкес ұсынылады. Оқу құралында әр тақырыпты ұсынған кезде алдымен тақырыпты зерттеу жоспары жасалады, тақырыптың негізгі түсініктері мазмұндалады. Негізгі бөлімдегі сұрақтар қамтылғаннан кейін (ұсынылған мәтін жоспарына сәйкес) өзіндік жұмыстарға арналған бақылау сұрақтары мен тапсырмалар, негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі ұсынылады.

5. Қорытынды. Қорытындыда автордың (құрастырушы) келтірген негізгі тұжырымдары баяндалады.

6. Әдебиет. Оқу құралын жазуда қолданылған негізгі және қосымша әдебиеттер, оқулық және әдістемелік құралдар, оқу-әдістемелік әдебиеттер келтіріледі. Оқулықтың соңында қолданылған негізгі ұғымдардың сөздігін орналастыруға болады. Сонымен қатар қажет болған жағдайда оқу құралының соңында қосымшалар да болуы мүмкін.

Дәрістер курсы - жеке тақырыптар немесе жалпы курс бойынша бір немесе бірнеше авторлардың дәрістерінің мәтіндері, оны оқулыққа қосымша ретінде қарастыруға болады. Дәріс барысында мәтіннің авторлық принциптері айқын көрінеді. Осындай материалдар мәтін дербестендірілген және осы оқу курсы бойынша оқытушының тілі мен оқыту стилінің ерекшеліктерін көрсетеді. Алайда, авторлық мәтіннің өзіндік ерекшелігі оқу материалының негізгі мазмұнын қабылдауды қиындатпауы керек, ал дәрістер оқу бағдарламасына сәйкес келуі керек. Автор нақты мәселелерді аша отырып, даулы сұрақтар қояды, өзінің ұстанымын дәлелдейді.

2. Оқу-әдістемелік басылымдар. Оқу-әдістемелік басылым - бұл білім алушылардың оқу пәнін өз бетінше оқуға немесе практикалық әдістемені меңгеруге және білімдерін тексеруге қажет материалдары бар әдістемелік ұсынымдар.

Оқу әдістемелік басылымда дипломдық жобалардың мазмұнына, оларды рәсімдеу мен қорғауға қойылатын талаптар келтірілуі мүмкін.

Практикада әдістемелік нұсқаулықтардың келесідей түрлері келтіріледі:

- пәнді оқудағы әдістемелік нұсқаулықтар;

- семинар (практикалық) жұмыстарды әдістемелік нұсқаулықтары;

- зертханалық жұмыстардың әдістемелік нұсқаулықтары;

- бақылау жұмыстарды орындауға қажет әдістемелік нұсқаулықтар;

- курстық, дипломдық жұмыстар мен жобаларды орындауға қажет әдістемелік нұсқаулықтар;

- практиканың әдістемелік нұсқаулықтары;

- курстың жеке бөлімдерін (тақырыптарын) зерттеу жөніндегі әдістемелік нұсқаулықтар;

- білім алушылардың қандай да бір нақты қызметін ұйымдастыру бойынша әдістемелік ұсынымдар (әдістемелік материалдар).

Жоғарыда келтірілген әдістемелік нұсқаулықтар келесі элементтерден тұруы мүмкін:

- бағыт-бағдар аппараты (алғы сөз, мазмұны, ұсынылатын әдебиет, қосымшалар, сөздіктер, қысқартулар мен шартты белгілердің тізімі);

- материалды меңгеруді ұйымдастыру аппараты (теорияны зерттеу бойынша ұсыныстар; сұрақтар, жаттығулар мен тапсырмалар, оның ішінде есептерді шешу үлгілері немесе қойылған сұрақтарға жауаптар; материалды меңгеруді өзін-өзі бақылау бойынша жұмысты ұйымдастыру; есептік іс-шараларға сұрақтар мен тапсырмалар).

Келтірілген нұсқаулықтардың (ұсыныстардың) шамамен құрылымы келесідей болуы мүмкін:

1. Алғысөз;

2. Жеке тақырыптар бойынша практикалық (семинарлық) сабақтардың мазмұны:

- Сабақтың тақырыбы және оның реттік нөмірі:

- жоспар (мазмұны, тақырыптың негізгі мәселелері);

- практикалық тапсырмалар, талқылауға арналған сұрақтар және т. б.;

- тапсырмалар, жаттығулар тізімі (тапсырмаларды бөлуге болады деңгейлері);

- шығармашылық тапсырмалар тақырыптары;

- ұсынылған әдебиеттер (негізгі және қосымша)

- тараулар, параграфтар, беттер;

- тақырыпты зерттеу бойынша ұсыныстар;

3. Әдебиет;

4. Мазмұны.

3. Бақылау жұмыстарын жасауға арналған әдістемелік нұсқаулықтар. Бақылау жұмыстарын орындау арналған әдістемелік нұсқаулықтар білім алушыларға бақылау жұмыстарын орындау кезінде және осы оқу пәні бойынша есепті (отчет) дайындау кезінде көмек көрсетуге арналған материалдар болуы тиіс.

Бақылау жұмысының құрылымының үлгісі келесідей болуы мүмкін:

1. Алғысөз;

2. Кіріспе;

3. Оқу пәнінің жекелеген бөлімдерін оқыту бойынша әдістемелік нұсқаулар: ұсынылатын әдебиет (тарауларды, параграфтарды, беттерді көрсету міндетті); теорияның осы бөлімі бойынша қысқаша теориялық мәліметтер; тапсырмалар немесе есептерді шешу (орындау) үлгілері;

4. Бақылау жұмыстарына арналған міндеттердің (тапсырмалардың) нұсқалары;

5. Әдебиет;

6. Мазмұны.

4. Зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулықтар. Зертханалық жұмыстарға арналған әдістемелік нұсқаулықтар студенттерге белгілі бір курс немесе сол бөлімнің көлемінде зертханалық жұмыстарды орындауы үшін көмекші материал болып табылады. Мұндай нұсқаулар келесі элементтерді қамтуы мүмкін:

- бағыт-бағдар аппараты (алғы сөз, мазмұны, әдебиет, қосымшалар);

- зертханалық жұмыстарды жүргізуді ұйымдастыру аппараты (зертханалық жұмыстардың тақырыптары, оларды жүргізудің мақсаттары мен міндеттері, қысқаша теориялық мәліметтер; зертханалық жұмыстарды орындау бойынша тапсырмалар, әдістемелік ұсынымдар, бақылау сұрақтары; ұсынылатын әдебиеттер).

Зертханалық жұмыстарға арналған әдістемелік нұсқаулықтардың құрылымының үлгісі келесідей болуы мүмкін:

- алғы сөз;

- зертханалық жұмыстардың мазмұны: сабақтың нөмірі; тақырыбы; жұмыстың мақсаты мен міндеттері; қайталауға арналған сұрақтар (осы сұрақтардың жауабына байлансты оқытушы білім алушыны жұмысқа жібере алады); тапсырмалар(әртүрлі деңгейлі); бақылауға арналған сұрақтар; үй тапсырмасы;

- ұсынылатын әдебиеттер (тарауларды, параграфтарды, беттерді көрсете отырып);

- мазмұны.

Зертханалық жұмысты аттестаттау (бағалау) оқытушы алдында сабақ үстінде есеп түрінде рәсімделіп қорғалады.

Есептің міндетті құрылымдық элементтері:

1. Бастапқы бет;

2. Тапсырманы тұжырымдау;

3. Негізгі бөлім;

4. Қорытынды;

5. Әдебиеттер тізімі.

Есептің қосымша элементтері болып қосымшалар болып табылады.

Есептің міндетті элементтері:

1. Бастапқы бет «Есептің» бірінші беті болып табылады және мынадай мәліметтерді: мекеменің (оқу орнының) атауын қамтуға тиіс, зертханалық жұмыстың атауы (тақырыбы), зертханалық жұмысты орындағандар туралы мәліметтер, оқытушы туралы мәліметтер, аттестаттау туралы мәліметтер, орын атауы және орындалған жылы.

2. Тапсырманың тұжырымдамасы онда жетекшіден алынған тапсырма болады.

3. Жұмыстың сипаттамасы (негізгі бөлім) қысқаша сипаттаманы қамтуы тиіс, оны орындау барысында қол жеткізілген жұмыстың мәнін, әдістемесін және жекелеген нәтижелерін көрсететін сандық деректер.

Жұмыс сипаттамасында келесі сұрақтар көрсетілуі керек:

- зертханалық жұмыс тақырыбын тұжырымдау, оның мақсаты мен міндеттері;

- тапсырманың міндеті;

- тапсырмаларды орындау барысында қолданылған әдістер, тәсілдердің тізімдері;

- эксперименттік және зерттеу жұмыстарын сипаттауға қойылатын талаптар;

- жүргізілген эксперименттердің сипаттамасы;

- эксперименттер жүргізу кезінде пайдаланылған жабдықтар мен бағдарламалар (программа);

- әрбір жүргізілген эксперимент бойынша:

· эксперименттің мақсаты (зерттеу түріне байланысты);

· бастапқы және соңғы деректерді жасау және ұсыну тәсілі;

· экспериментте зерттелген немесе қолданылған алгоритм;

· эксперименттің мәні-бастапқы деректердің параметрлері, шығындар көрсеткіштері уақыт, зерттелетін тәуелділіктер және т. б.;

4. Қорытындыда атқарылған жұмыстың нәтижесін сипаттайтын қорытындылар келтіріледі.

5. Әдебиеттер тізімі - бұл орындалған жұмыс тақырыбы бойынша алфавиттік-хронологиялық ретпен реттелген библиографиялық сипаттамалардың тізімі. Тізімде автор, дереккөздің атауы, баспа, шыққан жылы көрсетілуі керек.

6. Қосымшалар зертханалық жұмыс жөніндегі есептің соңында орналастырылады.

5. Практикум. Практикум - оқу пәнін іс жүзінде меңгеруге көмектесетін практикалық есептері мен тапсырмалары бар оқу құралы.

Практикум құрылымы жалпы оқулық құрылымына сәйкес келуі тиіс. Практикумның әр бөлімі мыналардан тұрады:

- бөлімнің қысқаша мазмұны;

- сол пәннің негізгі бөлімдері бойынша практикалық тапсырмалар болады. Онда тапсырма мақсаты, есептер мен оларды орындау бойынша ұсыныстар болады;

- әр тарау бойынша өзін-өзі тексеруге арналған тест тапсырмалары.

Практикумда жаттығулардың келесі түрлері қолданылады:

- практикалық жаттығу - білім алушылардың есепті шешу дағдыларын пысықтау үшін ұсынылатын іс-қимыл алгоритмі бар, белгілі бір тақырып бойынша тапсырма;

- жаттығу-ситуация - білім алушыларда міндеттерді немесе проблемаларды шешу дағдыларын пысықтауға арналған практикалық жаттығудың нұсқасы. Бұл жағдайда тапсырма немесе проблема жүйенің нақты және қалаған күйі арасындағы айырмашылық ретінде анықталады;

- нақты ситуацияны талдау – ситуацияға анализ жасау. Бұл әдіс тапсырма немесе мәселені анықтау және тұжырымдау, оны шешудің әртүрлі тәсілдерін салыстыру, нұсқаларды әзірлеу және түпкілікті шешім қабылдау дағдыларын дамыту үшін қолданылады;

- құжаттарға анализ жасау - мүмкін болатын міндеттерді немесе проблемаларды анықтау және оларды шешу үшін, сол органның қызметінің тәжірибесінен нақты құжаттарды талдау. Олар ресми жұмыс құжаттарын зерттеу негізінде талдау дағдыларын дамыту және оларды шешу үшін қолданылады;

- тесттер-ситауациялар - белгілі жауаптары бар студенттерге нақты жағдайларды талдауды ұсынатын жаттығулар;

- кроссвордтар - қарастырылып отырған бөлім бойынша теориялық білімді бекітуге арналған практикалық жаттығудың нұсқасы.

6. Курстық жұмыстарды, дипломдық жұмыстарды (жобаларды) орындауға арналған әдістемелік нұсқаулықтар. Білім алушыларға курстық жұмыстарды, дипломдық жұмыстар мен жобаларды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулықтарды жазуда және рәсімдеуде көмек көрсетуге арналған материалдар болуы тиіс.

Курстық және дипломдық жұмыстарды орындау бойынша нұсқаулықтардың шамамен құрылымы келесідей болуы мүмкін:

1. Алғысөз;

2. Кіріспе;

3. Студенттің курстық немесе дипломдық тақырыптағы жұмысының мазмұны мен әдістемесі;

4. Курстық және дипломдық жұмыстарды қорғауға дайындық нұсқасы және оны қорғау;

5. Қосымшалар;

6. Ұсынылатын әдебиеттер;

7. Мазмұны.

Бақылау сұрақтары:

1. Оқу құралы дегеніміз не?

2. Құрылымдық және мазмұнды оқу құралы қандай бөлімдерден тұрады?

3. Оқу-әдістемелік басылымдар дегеніміз не?

4. Курстық және дипломдық жұмыстарды жазу үшін қойылатын негізгі талаптар қандай?

Курстық және дипломдық жұмыстарды орындау бойынша нұсқаулықтардың шамамен құрылымы?