Дәріс №1 Пәннің мақсаты, міндеттері мен мазмұны

Дәріс мақсаты: студенттерге академиялық жазба негіздері пәні туралы жалпы түсінік беру және міндеттерімен таныстыру.

Дәріс жоспары:

1. Пәннің мақсаты мен міндеттері.

2. Дәрістер жинағын меңгеру деңгейіне қойылатын талаптар.

3. Жазбаның даму тарихы.

1. Пәннің мақсаты мен міндеттері. «Академиялық жазба негіздері» пәнінің мақсаты, тиімді академиялық жазба үшін қажетті жазбаша дағдыларды қалыптастыру және сыни ойлау дағдыларын игеру мен оны дамыту болып табылады.

Пәнді оқу міндеттері:

- жазу теориясы саласындағы білімді өзектендіру және дамыту;

- жазбаша ғылыми коммуникациялар дағдыларын қалыптастыру;

- жақсы құрылымдалған, негізделген және нақты дәлелдемелерді дамыту, қолайлы дереккөздерді қолдануды көрсету, грамматика мен жазу механикасын жақсарту.

Пәннің мақсаты:

- академиялық сауаттылық туралы біртұтас түсінік қалыптастыру және оның қазіргі оқытушы-зерттеушінің тиімді кәсіби қызметі үшін маңызы;

- академиялық жазбаның ақпараттық ресурстардың әр түрін сыни бағалауды, ақпаратты іріктеу мен түрлендіруді және білімді тиімді беруді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін негізгі құзыреттер кешені ретінде маңыздылығын бағалау;

- академиялық жазудың негізгі міндеттері мен принциптері туралы түсінік қалыптастыру және оларды кәсіби қызметте қолдануға ынталандыру

- сауаттылықты дамыту стратегиясы мен келешек кәсіби мәдениетті ойлауға ынталандыру;

- білім алушылардың жеке кәсіби дамуына ықпал ету, олардың өзін-өзі бағалауын арттыру;

Пәннің міндеттері:

- жазушы мен оқырман арасындағы академиялық (ғылыми, кәсіби) мәтінді құру заңдары және өзара әрекеттесу жүйесі туралы түсінік қалыптастыру;

- мәтіндік ақпаратпен (мақала, құжат, кітап және т. б.) және олардың құрамдас бөліктерімен (кіріспе және қорытынды, мазмұны, көрсеткіш, аннотация және т. б.) жұмыс істеудің әртүрлі тәсілдерін көрсету;

- болашақ оқытушы-зерттеушілерді мәтінді құруға және өз идеяларын дұрыс жеткізуге арналған тиімді және оңай жолдарын көрсету;

- мәтінді абзацтарға бөлу, абзацты сауатты рәсімдеу және алғашы сөйлем жазу дағдысын қалыптастыру;

- мәтінді құрылымдау және мәтін мен сөйлем деңгейінде логикалық қатынастар құру дағдыларын дамыту;

- гипотезаларды ұсынудың және дәлелдемелерді жасаудың әртүрлі тәсілдерімен таныстыру;

- академиялық мәтінді (кәсіби-бағытталған және ғылыми жазба жұмыстар) бағалау критерилерінің жүйесін қолдануды үйрету;

- тиісті лексика, құрылым мен баяндау стилін қолдана отырып, ойды түсінікті және нақты тілде білдіру қабілетін дамыту;

Жалпы, келешек оқытушы-зерттеушілерге арналған «Академиялық жазба негіздері» курсы басқарушылық міндеттерді оңтайлы атқаруға, ақпаратты талдауға және білім және ғылым саласындағы мамандардың ақпараттық құжаттарды жасауына ықпал етіп қана қоймай, оларды жалпы білім беру бағдарламасы мен жалпы ғылыми қызметті қайта қарастыруға және пәнаралық байланыстарды нақты жолға қою мүмкіндігін түсінуге шақырады, бұл шынайы гуманистік және тұлғаға бағытталған білім беру жүйесіне әкеледі.

Осы пәнді меңгеру нәтижесінде әрбір білім алушы:

- академиялық жазу жанрларының негізгі белгілері: эссе, аннотация, реферат, рецензияны жаза білуі керек;

- стилистика және композиция тұрғысынан эссе мен ғылыми мақалаларды, автордың зерттеу стратегиясын, ғылыми мектепке қатыстылығын, ғылыми дәстүрге енуін талдай білу;

- баспа басылымдары мен электрондық ресурстарды библиографиялық сипаттау; конспектілерді, аннотацияларды және ғылыми мақалалар мен монографиялардың рефераттарын, сондай-ақ рецензиялар мен эсселерді өз бетінше құру; ғылыми жұмыстарды көпшілік алдында ұсыну және талқылау арқылы дағдыларды меңгеруі тиіс.

2. Дәрістер жинағын меңгеру деңгейіне қойылатын талаптар. «Академиялық жазба негіздері» дәрістер жинағын оқып бітіргеннен кейін әрбір болашақ оқытушы-зерттеуші келесі академиялық құзыреттерді қалыптастыра білуі керек:

- қазіргі заманғы халықаралық жазбаша коммуникация нормалары тұрғысынан академиялық (ғылыми немесе кәсіби) мәтін деген не түсінігін қалыптастыру;

- дереккөздермен жұмыс істеуді, өзіндік көзқарасын ұсынуды және негіздеуді үйренеді;

- мәтінді құрылымдау және оның мазмұнын тұтас мәтін, абзац және сөйлем деңгейінде сауатты ұйымдастыру дағдыларын меңгереді;

- академиялық (кәсіби-бағытталған, ғылыми немесе пәндік-бағытталған) жазбаша жұмысты бағалау критерийлерінің жүйелерімен жұмыс істеуді үйренеді, бұл өз мәтінін де, өзгенің мәтінін де объективті бағалауға мүмкіндік береді;

- кәсіби, іскерлік және ақпараттық құжаттарды, мақалалар мен мәтіндерді сауатты жазу үшін қажетті тілдік дағдыларды (стиль, лексика, құрылымдар) меңгереді.

3. Жазбаның даму тарихы. Ежелгі дәуірден бастап, адам тек жаңа ойлау қабілетіне ие болған кезде, ол бір нәрсені жазғысы келді: ойлар, идеялар, ашылулар, қызықты әңгімелер немесе қызықты адамдар туралы із қалдыру. Тіпті адам баласы дұрыс сөйлеу керектігін білмегенде, олардың түсіну тілдері ондаған одағай сөздерді (эмоция) үңгірлерінде сурет салу арқылы із қалдырған. Кейінірек, адам сөйлеуді үйренгеннен кейін, адамдардың бір-біріне айтқанын жазба ретінде қалдыру маңызды болып көрінді.

Адамзаттың екі маңызды өнертабысын - сөйлеу мен жазуды біріктіру оңай болған жоқ. Өйткені, хат белгілі бір ойды білдіретін белгілердің белгілі бір саны ғана емес. Хатта хабарламаның мазмұны да, басқа біреудің оқып, оны айту мүмкіндігі болуы керек. Алайда, алғашқы суреттер пайда болған кездегі адамдар (10-20 мың жыл бұрын) сөйлеуді сөз тіркестеріне, сөйлемдерге, сөздерге дыбыстарға бөлуге әлі қабілетті емес еді. Адам тілі грамматиканы, сөздікті, сөздердің синтаксистік байланысын білдірсе де, суреттердегі кез-келген нәрсені көрсетуге тырысу тек оқиғаның мағынасын білдіруі мүмкін. Сондықтан адамның басты міндеті-бейнеленген символдарды ауызша сөйлеуге біріктіру. Адамдар мұны үйренбестен бұрын," жазу " іс жүзінде тек мнемоникалық символдардың жиынтығы болды - олар оқырманға не екенін түсінуге мүмкіндік берді, бірақ нақты сөйлеуді, тілдің ерекшеліктерін көрсетпеді. Қабырғаға аң аулау көрінісін бейнелеген әр суретші өз жолымен ағаш,аң т.б. бейнелерін салған. Алайда, біртіндеп қоғам белгілі заттарды бейнелеудің өз нормаларын жасады. Осылайша, жазудың алғашқы жүйесі пайда болды - пиктографиялық немесе бейнелеу жазбасы.

Пиктографиялық жазба. XIX ғасырға дейінгі американдық үндістердің кейбір тайпалары пиктограммаларды қолдана отырып жазды: күрделі, мұқият сызылған символдар қарапайым визуалды ұқсастық арқылы ұғымдар мен бүкіл оқиғаларды бейнелеген. Көптеген ежелгі өркениеттер жазу үшін пиктограммаларды қолданғаны анық-бұл қажетті шаруашылық немесе монументалды жазбалар. Пиктограммалар әрқашан тіпті салыстырмалы сауатсыз оқырман үшін де оңай қабылданады және оларды бейнелеуде оңай. Осыған байланысты ғалымдар пиктография әлемнің бірнеше аймағында шамамен бір уақытта пайда болды деп санайды. Алғашқы белгілі пиктография жүйелерін б.з. д. 3000 жылы Солтүстік-Батыс Африкадағы мысырлықтар және Оңтүстік Месопотамиядағы шумерлер қолданған.

Иероглифтік жазба. Иероглифтер сөздерді білдіреді. Ежелгі иероглифтік жүйелер Америкадағы Ежелгі Египет, Қытай немесе майя иероглифтері болсын, біртұтас қағидаларға негізделген. Иероглифтердің шығу көздері де бірдей - олар барлық жерде пиктограммалардың дамуының нәтижесі болды. Аса прогрессивті иероглифтік жазудың маңызды айырмашылықтары таңбалардың жеңілдетілген, стильдендірілген формасы және олардың саны аз болды.

Иероглифтер әдетте үш топқа бөлінеді. Бірінші топ-бұл логограммалар немесе идеограммалар, яғни ұғымдарды білдіретін белгілер: «бас», «бару», «қылыш» және т. б.

Екіншісі фонетикалық принципке негізделген таңбаларды қамтиды:

мысалы, «қарлығаш» белгісі «үлкен» деген мағынаны білдіреді. Мұндай фонограммалар Ежелгі Египет, шумер, қытай жазуларында болған. Абстрактілі ұғымдар, көптеген етістіктер, сын есімдер, географиялық және тиісті атаулар әрқашан фонограммалармен белгіленеді.

Таңбалардың үшінші тобы - детерминативтер: оқырманға келесі немесе алдыңғы сөздің мағынасын дыбыстық оқудан бұрын анықтауға көмектесетін белгілер.

Буындық жазу. Буын белгілерінен тұратын жазу адамзат үшін иероглифпен салыстырғанда маңызды қадам. Біріншіден, хатта белгілер аз болды - әдетте 30-дан 100-ге дейін (эфиопиялық буын алфавитінде олардың 182-сі бар). Олардың ешқайсысы объектілерді көрсетпейді, сондықтан олардың жазылуы өте қарапайым және қарапайым сызықтар мен нүктелерден тұрады.

Алфавит. Өз тілінің ерекшеліктерін білдірудің ыңғайлы әдісін іздеуде адамдар жазуды одан әрі дамыта түсті. Жазу тарихындағы тағы бір соңғы революция б.з.д. 1100 жылы Палестинада батыс семит алфавитін ойлап табумен болды. Оның ең бір ұқсас түрі - финикиялық алфавит, бүгінде Еуропада бар жазудың барлық түрлерінің атасы: латын қарпі (шрифт), кириллица, грек алфавиті.

Алфавиттің принципі соншалықты қарапайым, неге адамдар бұған дейін ойламағаны таңқаларлық болып көрінеді: әр белгі бір дыбысқа сәйкес келеді. Осылайша, жазба айтылымды нақты жеткізе бастады.

Бір қызығы, бүгінде жазудың дамуы қызықты бағытта жүруде. Кез-келген тіл өкілдеріне белгілі бір идеяны білдіру қажет болған жағдайда, біз қайтадан пиктограммаларға ораламыз. Мысалы: жол қозғалысының белгілері, киім жапсырмаларындағы белгілер және т.б.

Адам жазуының дамуы одан әрі жүретініне күмән жоқ. Бұл оқиғаның аяқталмағанына күмән жоқ - ол біздің назарымызға көптеген қызықты құбылыстарды ұсынады.

Бақылау сұрақтары:

1. Академиялық жазба негіздері пәнінің мақсаты қандай?

2. Академиялық жазба негіздері пәнінің міндеттері қандай?

3. Пиктографиялық және иероглифтік жазбаның айырмашылығын қандай?

4. «Академиялық жазба негіздері» дәрістер жинағын оқып бітіргеннен кейін әрбір болашақ оқытушы-зерттеуші қандай академиялық құзыреттерді қалыптастыра білуі керек?

5. Жазбаның даму тарихына сипаттама беріңіз?